Môi trường không khí là yếu tố quan trọng giúp duy trì sự sống và ổn định hệ sinh thái. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa đã làm gia tăng tình trạng ô nhiễm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người và môi trường. Trước thực trạng này, việc quan trắc và kiểm soát chất lượng không khí đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ môi trường, hạn chế tác động tiêu cực và hướng tới sự phát triển bền vững.
Môi trường không khí là gì?
Môi trường không khí bao gồm toàn bộ lớp khí quyển bao quanh Trái Đất, đóng vai trò duy trì sự sống và điều hòa các quá trình sinh học, khí hậu. Không khí là thành phần thiết yếu cho con người và các loài sinh vật, giúp duy trì hệ sinh thái và tạo điều kiện cho sự phát triển của sự sống. Chất lượng không khí ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, môi trường và sự cân bằng sinh thái, do đó, việc bảo vệ không khí trong lành là một yếu tố quan trọng trong phát triển bền vững.
Tại sao phải quan trắc chất lượng không khí xung quanh?
Quan trắc chất lượng không khí đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe con người, duy trì hệ sinh thái và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Không khí ô nhiễm là nguyên nhân gây ra các bệnh về hô hấp, tim mạch và làm suy giảm chất lượng cuộc sống. Đồng thời, nó còn ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên, làm suy thoái hệ sinh thái và đẩy nhanh biến đổi khí hậu.
Bên cạnh đó, quan trắc môi trường không khí giúp các cơ quan quản lý đưa ra chính sách kiểm soát ô nhiễm hiệu quả, đồng thời thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ giảm thiểu khí thải. Việc duy trì không khí sạch không chỉ đảm bảo sức khỏe mà còn góp phần phát triển kinh tế bền vững.
Các chỉ số không khí cần quan trắc?
Để đánh giá chất lượng môi trường không khí một cách chính xác, cần theo dõi các hợp chất và hạt bụi có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người cũng như môi trường. Các chỉ số quan trọng bao gồm:
Chất gây ô nhiễm dạng hạt
- Bụi mịn PM2.5: Hạt bụi có đường kính ≤ 2.5 µm, xâm nhập sâu vào phổi và máu.
- Bụi PM10: Hạt bụi ≤ 10 µm, gây kích ứng hệ hô hấp.
Các khí độc hại
- Nitơ điôxít (NO₂): Gây viêm phổi, hình thành khói quang hóa.
- Lưu huỳnh điôxít (SO₂): Tạo mưa axit, gây kích ứng hô hấp.
- Carbon monoxide (CO): Giảm oxy trong máu, gây ngạt.
- Ozone tầng mặt đất (O₃): Gây viêm phổi, giảm chức năng phổi.
- Hợp chất hữu cơ bay hơi (VOC): Phát thải từ công nghiệp, tác động đến hệ thần kinh.
Kim loại nặng và chất độc hại khác
- Chì (Pb): Gây tổn thương thần kinh, ảnh hưởng phát triển ở trẻ nhỏ.
- Thủy ngân (Hg), Asen (As): Gây ung thư, tổn thương gan và thận.
- Amoniac (NH₃), Methane (CH₄): Góp phần gây biến đổi khí hậu.
Việc đo lường và giám sát các chỉ số này giúp đưa ra cảnh báo kịp thời, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hỗ trợ xây dựng chính sách kiểm soát ô nhiễm không khí hiệu quả.
Hệ thống quan trắc không khí cần đáp ứng những tiêu chuẩn gì?
Theo Thông tư số 10/2021/TT-BTNMT, hệ thống quan trắc không khí tự động, liên tục phải tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật nghiêm ngặt để đảm bảo chất lượng dữ liệu và hiệu quả giám sát môi trường. Các yêu cầu chính bao gồm:
Thông số quan trắc bắt buộc và tùy chọn
- Nhóm thông số bắt buộc: PM2.5, O3 và một trong ba thông số NO2, SO2, CO.
- Nhóm thông số mở rộng (tùy chọn): TSP, PM10, PM1, benzen, toluen, ethylbenzen, xylen, metan,…
Yêu cầu kỹ thuật đối với thiết bị đo
- Thiết bị quan trắc tự động phải có ít nhất một khoảng đo đạt ≥ 3 lần giá trị giới hạn theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia.
- Các thiết bị đo (trừ đo nhiệt độ, áp suất, bụi PM) phải được kiểm định định kỳ bằng khí chuẩn theo khuyến nghị của nhà sản xuất, tối thiểu 1 lần/tháng.
- Nồng độ khí chuẩn để kiểm tra thiết bị phải nằm trong khoảng 10 – 70% khoảng đo của từng thiết bị, riêng CO là 30 – 50% ngưỡng tối đa cho phép.
Yêu cầu đối với hệ thống truyền dữ liệu
- Dữ liệu quan trắc phải được truyền theo phương thức FTP, FTPs hoặc sFTP đến máy chủ do Sở Tài nguyên và Môi trường quản lý.
- Đường truyền internet tối thiểu 30 Mb/s.
- Hệ thống data logger phải có tài khoản quản trị riêng, được niêm phong và cung cấp quyền truy cập cho cơ quan quản lý.
- Dữ liệu từ camera giám sát phải được truyền theo RTSP, lưu trữ tối thiểu 3 tháng.
Quy định về vận hành và bảo trì
- Các thiết bị phải được kiểm định, hiệu chuẩn theo quy định về đo lường.
- Đơn vị vận hành phải có nhân sự được đào tạo bài bản về vận hành, bảo trì và an toàn lao động.
- Khi hệ thống ngừng hoạt động trên 48 giờ, doanh nghiệp phải thực hiện quan trắc thủ công ít nhất 1 lần/2 ngày (đối với thông số bụi PM là 1 lần/tuần).
Thời hạn áp dụng và yêu cầu nâng cấp
- Các trạm quan trắc vận hành trước ngày 16/8/2021 nhưng chưa đáp ứng tiêu chuẩn mới có thời gian 24 tháng để nâng cấp hoặc thay thế thiết bị phù hợp.
Hệ thống quan trắc không khí phải đáp ứng các tiêu chuẩn trên để đảm bảo tính chính xác, đồng bộ và minh bạch trong quản lý dữ liệu môi trường.
Kết luận
Giám sát môi trường không khí không chỉ giúp đánh giá mức độ ô nhiễm mà còn là cơ sở để đề ra các giải pháp kiểm soát hiệu quả. Tuân thủ các tiêu chuẩn quan trắc nghiêm ngặt sẽ góp phần cải thiện chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm thiểu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Đầu tư vào công nghệ quan trắc tiên tiến là bước đi cần thiết để xây dựng một môi trường sống trong lành và phát triển bền vững.
Vietnamese 
English